Φωνητική αρμονία -Ünlü uyumu

Τα τουρκικά είναι συγκολλητική γλώσσα και συνεπώς όλα τα γραμματικά φαινόμενα βασίζονται στις καταλήξεις:
Ben doktorum

Εγώ είμαι γιατρός Üniversiteden geldim

Ήρθα από το πανεπιστήμιοSiz görünce

Μόλις δείτε εσείςBiz öğretmeniz

Εμείς είμαστε δάσκαλοιYarın gitmeliyim

Αύριο πρέπει να φύγωBankaya gidiyorum

Πάω στην τράπεζα.

Φωνητική αρμονία- Ünlü uyumu

Tα φωνήεντα των καταλήξεων που προσθέτουμε πρέπει να έχουν ευφωνική διάρθρωση με το φωνήεν της λήγουσας λέξης. Πολλές προσθήκες μπορούν να μπουν σε μια λέξη. Οι προσθήκες αυτές όμως εξαρτώνται από το φωνήεν της τελευταίας συλλαβής της λέξης που θα προστεθεί. Δηλαδή αν μια λέξη λήγει σε χοντρό φωνήεν, τότε το φωνήεν της κατάληξης που προσθέτουμε πρέπει να είναι χοντρό και αν έχει λεπτό φωνήεν το φωνήεν της κατάληξης πρέπει να είναι λεπτό.

	Κλειστά	Στρογγυλά
παχύ	a           ı	o                 u
λεπτά	e           i	ö                 ü

Παράδειγμα: Η κατάληξη του πληθυντικού είναι «lar» ή «ler». Άν το φωνήεν της λήγουσας της λέξης λήγει σε χοντρό φωνήεν (a, ı, o, u ) προσθέτουμε την κατάληξη "lar. Άν λήγει σε λεπτό φωνήεν(e, i, ö, ü) προσθέτουμε την κατάληξη "ler".

okul (σχολείο)	okullar (σχολεία)	sözlük (λεξικό)	sözlükler (λεξικά)
ev (σπίτι)	evler     (σπίτια)	ot (χόρτο)	otlar (χόρτα)
kıtap (βιβλίο)	kitaplar (βιβλία)	iş (δουλειά)	işler (δουλειές)
ütü   (σίδερο)	ütüler (σίδερα)	söz (λόγος)	sözler (λόγια)

Με την κατάληξη - li σχηματίζονται επίθετα από ουσιαστικά που φανερώνουν ιδιότητα ,προέλευση / καταγωγή ή περιεχόμενο. Με την κατάληξη - li σχηματίζονται επίθετα από ουσιαστικά που φανερώνουν ιδιότητα ,προέλευση / καταγωγή ή περιεχόμενο. Άν το φωνήεν της λήγουσας λήγει σε κλειστό σε χοντρό φωνήεν προσθέτουμε την κατάληξη "lı", αν λήγει σε στρογγυλό χοντρό φωνήεν προσθέτουμε την κατάληξη "lu", αν λήγει σε κλειστό λεπτό φωνήεν προσθέτουμε την κατάληξη "li" αν λήγει σε στρογγυλό λεπτό φωνήεν προσθέτουμε την κατάληξη "lü" Συνοπτικά:

μετά από τα (a,ı) βάζουμε "lı"

μετά από τα (e,i) βάζουμε "li"

μετά από τα (o,u) βάζουμε "lu",

μετά από τα (ö, ü) βάζουμε "lü"

hak (δίκιο)	haklı	İstanbul (Κωσταντινούπολη)	İstanbul’lu
fıstık (φυστίκι)	fıstıklı	suç (παράπτωμα)	suçlu
mantık (λογική)	mantıklı	gözlük (ματογυάλια)	gözlüklü
İzmir (Σμύρνη)	İzmirli	süt (γάλα)	sütlü
gerek (ανάγκη)	gerekli	söz (λόγος)	sözlü
banyo (μπάνιο)	banyolu	amaç (σκοπός)	amaçlı
borç (δάνειο)	borçlu	para (χρήματα)	paralı
toz (σκόνη)	tozlu	nişan (αραββώνας)	nişanlı

Από τον κανόνα της φωνητικής αρμονίας εξαιρούνται οι τρεις καταλήξεις: - ken (όταν) çocukken İstanbuldayken - ki (για την παραγωγή επιθέτων από χρονικά επιρρήματα) yarınki akşamki - leyin( για τα χρονικά επιρρήματα) sabahleyin akşamleyin Σε μερικές περιπτώσεις τα «a» και «o» προφέρονται σαν να είναι λεπτόφωνα. Γι'αυτό τον λόγο συντάσσονται με τις καταλήξεις που έχουν λεπτόφωνα φωνήεντα. Οι λέξεις αυτές προέρχονται κυρίως από τα αραβικά και τα γαλλικά.

saat       (ώρα,ρολόι)	saatler
harf       (γράμμα αλφαβήτου)	harfler
hal         (κατάσταση)	haller
metal     (μέταλλο)	metalden
sembol   (σύμβολο)	semboller
rol           (ρόλος)	role
kalp        (καρδιά)	kalpler
meşgul    (απασχολημένος)	meşgulü

Τροπή στα στιγμιαία άηχα σύμφωνα

Όταν μια λέξη λήγει σε στιγμιαία – άηχα «p, ç, t, k» και μετά από αυτά ακολουθεί κατάληξη με αρχικό γράμμα φωνήεν, αυτά μετατρέπονται στα αντίστοιχα τους στιγμιαία ηχηρά «b, c, d, ğ».Από τον κανόνα αυτό εξαιρούνται οι μονοσύλλαβες λέξεις.

άηχα	ηχηρά
↓	↓
p→	b
ç →	c
t  →	d
k →	ğ

çorap      →    (κάλτσα)	çorabı
kitap       →    (βιβλίο)	kitabı
dolap      →    (ντουλάπι)	dolabı
sokak      →     (δρόμος)	sokağı
bebek     →     (μωρό)	bebeği
yemek    →    (φαγητό)	yemeği
ağaç        →     (δέντρο)	ağacı
amaç      →     (σκοπός)	amacı
topaç     →     (σβούρα)	topacı
umut     →      (ελπίδα)	umudu
yurt       →      (εστία)	yurdu
kurt       →      (λύκος)	kurdu
tat         →       (γεύση)	tadı
yoğurt   →     (γιαούρτι)	yoğurdu

Ωστόσο μονοσύλλαβες ή ξενικής προέλευσης λέξεις διατηρούν το άηχο:

ip       →  (σχοινί)	ipi
top    →   (τόπι)	topu
küp    →  (κύβος)	küpü
çöp    →  (σκουπίδια)	çöpü
ek       → (κατάληξη)	eki
ok       →  (βέλος)	oku
kök     →  (ρίζα)	kökü
park    →  (πάρκο)	parkı
aşk      →   (έρωτας)	aşkı
saç      →   (τρίχα)	saçı
suç      →   (παράπτωμα)	suçu
maç     →  (ματς)	maçı
süt       →   (γάλα)	sütü
konut   →  (κατοικία)	konutu
millet   →  (έθνος)	milleti
devlet  → (κράτος)	devleti
saat      →  (ρολόι)	saati
bilet     →  (εισητήριο)	bileti
bisiklet  → (ποδήλατο)	bisikleti
jilet        → (ξυράφι)	jileti
ceket     → (σακάκι)	ceketi
taşıt       → (όχημα)	taşıtı
edebiyat→(λογοτεχνία)	edebiyatı
kanıt       → (ένδειξη)	kanıtı
yanıt       → (απάντηση)	yanıtı

Άλλες πάλι μονοσύλλαβες λέξεις που λήγουν σε p ç t μετατρέπουν κανονικά τα στιγμιαία άηχα σύμφωνα(sert ünsüz) σε ηχηρά (yumuşak ünsüz).

kap   →  (δοχείο)	kabı
dip    →  (βάθος,πάτος)	dibi
taç    →  (στέμμα)	tacı
cep   →  (τσέπη)	cebi
uç      →   (άκρη)	ucu
dört  →  (τέσσερα)	dördü
art     →  (πίσω)	art-arda(απανωτά)

Το"k" μετατρέπεται σε"g" στις παρακάτω λέξεις:

ahenk   →   (αρμονία)	ahengi
cenk     →    (μάχη)	cengi
renk     →    (χρώμα)	rengi
çelenk  →   (στεφάνι)	çelengi

Κύρια ονόματα που λήγουν σε παίρνουν απόστροφο,γράφονται χωρίς μετατροπή αλλά προφέρονται σαν να έληγαν σε ηχηρό:
Aytaç'a Mehmet'e Haluk'a Zeynep'e

Τροπή στα στιγμιαία ηχηρά σύμφωνα

Στην περίπτωση που το τελικό γράμμα των λέξεων είναι άηχο, τότε το αρχικό στιγμιαίο ηχηρό σύμφωνο της κατάληξης μετατρέπεται σε στιγμιαίο άηχο. Συγκεκριμένα το "c" μετατρέπεται σε "ç" και το "d " μετατρέπεται σε " t"

ç f h k p s ş t	+ c →ç
	+ d→t

aş        +      cı	aşçı
sanat  +      cı	sanatçı
gitmek  git+di	gitti
balık    +    cı	balıkçı
kitap    +    cı	kitapçı